Geheime Staatspolizei, czyli Tajna Policja Państwowa, była jednym z najważniejszych elementów systemu operacyjno-wywiadowczo-śledczego III Rzeszy. Do jej zadań należało zwalczanie wszelkiego rodzaju przeciwników nowo powstałego rządu Adolfa Hitlera. Słynące z brutalności i bezwzględności Gestapo wzbudzało postrach przede wszystkim na terenach okupowanych, gdzie poprzez brutalne przesłuchania "łamało" wiele osób. Jaka była geneza tej formacji policyjnej?
Zapraszam
do zakupu mojej książki pt. Pancerny Kaukaz. Walki Kampfgruppe von Hake
na linii Nalczyk-Ordżonikidze jesienią 1942 r. Jest to pierwsze w literaturze opracowanie poświęcone temu tematowi i
powstało na bazie oryginalnych niemieckich dokumentów wojennych:
Szczegóły: https://www.dookolarzeszy.pl/2024/07/zapraszam-do-zakupu-mojej-ksiazki-pt.html
Szczegóły: https://www.dookolarzeszy.pl/2024/07/zapraszam-do-zakupu-mojej-ksiazki-pt.html
Jak to się wszystko zaczęło?
Do dziś nie do końca wiadomo kogo można uznać za "ojca Gestapo". Krąg "podejrzanych" zawęża się właściwie tylko do dwóch osób: Hermann'a Göring'a i Rudolf'a Diels'a. Pierwszy po dojściu do władzy Adolfa Hitlera 30 stycznia 1933 r. zostaje mianowany na Preußischer Innenminister - Ministra Spraw Wewnętrznych Prus. Krótko po tym wydarzeniu nawiązuje współpracę z tym drugim, który od 1932 r. kierował wydziałem politycznym pruskiej policji. Diels jako wierny i doświadczony funkcjonariusz państwowy szybko stał się niezastąpionym pomocnikiem nowego Ministra. To od któregoś z nich wychodzi pomysł, aby przekształcić Preußische Geheimpolizei (pruską policję polityczną) w tajną policję państwową. To właśnie jej Wydział I-A stał się trzonem pruskiego Geheimes Staatspolizeiamt (Gestapa) - Urzędu Tajnej Policji Państwowej. Göring uznał, że pracujący tam śledczy marnują się i można ich wykorzystać do bardziej represyjnych zadań, które niedługo potem im przydzielono, a głównym celem miało być zwalczanie komunistów.
Do dziś nie do końca wiadomo kogo można uznać za "ojca Gestapo". Krąg "podejrzanych" zawęża się właściwie tylko do dwóch osób: Hermann'a Göring'a i Rudolf'a Diels'a. Pierwszy po dojściu do władzy Adolfa Hitlera 30 stycznia 1933 r. zostaje mianowany na Preußischer Innenminister - Ministra Spraw Wewnętrznych Prus. Krótko po tym wydarzeniu nawiązuje współpracę z tym drugim, który od 1932 r. kierował wydziałem politycznym pruskiej policji. Diels jako wierny i doświadczony funkcjonariusz państwowy szybko stał się niezastąpionym pomocnikiem nowego Ministra. To od któregoś z nich wychodzi pomysł, aby przekształcić Preußische Geheimpolizei (pruską policję polityczną) w tajną policję państwową. To właśnie jej Wydział I-A stał się trzonem pruskiego Geheimes Staatspolizeiamt (Gestapa) - Urzędu Tajnej Policji Państwowej. Göring uznał, że pracujący tam śledczy marnują się i można ich wykorzystać do bardziej represyjnych zadań, które niedługo potem im przydzielono, a głównym celem miało być zwalczanie komunistów.
17 lutego 1933 r. Hermann Göring w swoim przemówieniu do funkcjonariuszy pruskiej policji stwierdza: "Każdy nabój w lufie policyjnej broni, to mój nabój. Jeśli kogoś nim zabijecie, to tak, jakbym ja to zrobił. Biorę za to pełną odpowiedzialność. Ja wydałem takie rozkazy i biorę to na swoje sumienie". Pięć dni później - 22 lutego 1933 r. - Göring podpisuje dekret, który zezwala członkom Sturmabteilungen (SA) dołączenie do sił pomocniczych policji, którzy mieli robić to samo co dotychczas, czyli latać z pałkami za komunistami, ale oficjalnie i w pełni zgodnie z prawem. Po zaledwie siedmiu tygodniach członków SA było aż siedem razy więcej niż policjantów, a fala terroru nabierała niebezpiecznego rozpędu. Zatrzymanych bito, torturowano i przetrzymywano bez procesu. Nierzadko zdarzały się morderstwa w opuszczonych halach, magazynach czy koszarach na terenie całej Rzeszy. Tak właśnie Göring swoją decyzją doprowadził do tego, że prześladowania komunistów i nie tylko, wymknęły się spod kontroli.
Według Rudolf'a Diels'a w 1933 r. "aresztami prewencyjnymi" objęto mniej więcej 40 000 osób, a od 5 000 do 7 000 zginęło w opisanych powyżej okolicznościach. Zaznaczam, iż był to dopiero pierwszy rok rządów NSDAP. Do tego trzeba doliczyć osoby, które zostały uprowadzone przez SA i wywiezione do obozów koncentracyjnych oraz innych tego typu miejsc. Co do zabitych, to według wyliczeń historyków prawdopodobnie było ich od 1 000 do 2 000 - sporo mniej niż podał Diels.
Oskarżony
o podpalenie Reichstagu Marinus van der Lubbe przesłuchiwany przez
funkcjonariusza Gestapa Kriminalbeamter'a und SS-Sturmbannführer'a
Helmut'a Heisig'a w lutym 1933 r.
 |
| Źródło: Źródło: https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/10132162/obiekty/589675#opis_obiektu |
Samo - jeszcze - Geheimes Staatspolizeiamt powstał oficjalnie 26 kwietnia 1933 r. na mocy dekretu Hermann'a Göring'a, który jego zadania zdefiniował następująco: "Śledzić na obszarze całego kraju wszelką działalność polityczną, która stanowi zagrożenie dla państwa, a także zbierać i analizować efekty tych śledztw". W początkowej fazie swojego istnienia Gestapa działał wyłącznie na terenie Prus Wschodnich wyszukując wszelkiego rodzaju przeciwników nazistowskiego reżimu. Na całym obszarze wschodniej prowincji III Rzeszy rodziły się lokalne oddziały tej formacji policyjnej. O ile problemem jest stwierdzenie, kto wpadł na pomysł żeby ta instytucja powstała, to wiadomo, że to Rudolf Diels wybrał jej nową siedzibę przy Prinz-Albrecht-Straße 8 w Berlinie, w której Gestapa, a później Gestapo, urzędowało od maja 1933 r. do końca II wojny światowej. Co ciekawe, Hermann Göring w 1934 r. rozwiewa wszelkie wątpliwości i przypisuje sobie całą zasługę stworzenia Gestapa, twierdząc: "Gestapa stworzyłem z własnej inicjatywy i w efekcie osobistych wysiłków", pomijając jakąkolwiek ingerencję w ten "projekt" Diels'a, który na co dzień nim zarządzał jako główny inspektor Tajnej Policji Państwowej, ale niedługo. SS w Berlinie bacznie się mu przyglądało od czasu, gdy sekretarz stanu Göring'a - Hans Gisevius - puścił plotkę, iż Diels niezbyt dosadnie walczy z komunizmem, gdyż sam miał być jego zwolennikiem. W październiku 1933 r. do domu Diels'a wkroczył oddział SS z zamiarem znalezienia jakichś dowodów potwierdzających tę tezę. Diels'a w mieszkaniu nie było, ale jego żona szybko poinformowała go o tym nalocie. Niedługo później "podejrzany" zjawił się w asyście funkcjonariuszy Gestapa i aresztował SS-manów. To z kolei nie spodobało się Heinrich'owi Himmler'owi, który wymusił na nim areszt domowy nałożony przez Hermann'a Göring'a. Diels w obawie o swoje życie złożył rezygnację z funkcji głównego inspektora Gestapa i wyjechał do Czechosłowacji mimo że Göring wcale nie chciał go odwoływać, a tylko przenieść na inne stanowisko dopóki sprawa by nie ucichła.
Z racji tego, że Diels pokrzyżował plany Göring'owi, ten musiał znaleźć nowego głównego inspektora Gestapa. Wybór padł na Paul'a Hinkler'a - lojalnego członka NSDAP o znikomym doświadczeniu administracyjnym. Był to jeden z najgorszych wyborów, bo Hinkler kompletnie nie radził sobie z postawionym przed nim zadaniem. Doszło do tego, że Göring wysłał list do Diels'a żeby ten wracał - "Przygotowałem dekret, który zapewni ci niezależność", pisał. O dziwo Diels wrócił i 29 listopada 1933 r. ponownie objął funkcję inspektora głównego Gestapa, a do tego czasu Göring zorientował się, że pogłoski na jego temat były sfabrykowane przez SS i SA.
Siedziba Główna Gestapo przy Prinz-Albrecht-Straße 8 w Berlinie
 |
| Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Niederkirchnerstra%C3%9Fe#/media/File:Bundesarchiv_Bild_183-R97512,_Berlin,_Geheimes_Staatspolizeihauptamt.jpg |
30 listopada 1933 r. Göring jako wielki fan dekretów - wydaje kolejny, który wyjmuje Gestapa spod zwierzchności Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Rzeszy i podporządkowuje go bezpośrednio premierowi Prus Wschodnich, czyli jemu samemu. W międzyczasie Heinrich Himmler dążył wszelkimi sposobami do przejęcia kontroli nad wszystkimi siłami policyjnymi w Niemczech i wszędzie poza Prusami plan ten szedł w zasadzie bez przeszkód. Jak na razie Göring nie miał najmniejszej ochoty oddać swojego Gestapa w ręce szefa SS, gdyż obawiał się, że "jeśli Himmler zawładnie policją w Prusach, to nas pozabija!", jak mówił do swoich zaufanych współpracowników.
W marcu 1934 r. w życie wchodzi, a jakże inaczej, kolejny dekret stanowiący, że wszystkie decyzje o nałożeniu aresztu prewencyjnego muszą być zatwierdzone przez centralę Gestapa w Berlinie. Celem było poddanie ich ściślejszym regulacjom. W tym czasie Rudolf Diels, aby zapobiec zwiększonej infiltracji Gestapa przez SS, wydziela dyrektywę, które mówi, że podczas rekrutacji do Urzędu Tajnej Policji Państwowej stopień w SS ma mieć mniejsze znaczenie niż doświadczenie i kwalifikacje do pracy w pionach dochodzeniowo-operacyjnych czy służbie cywilnej. W kwietniu 1934 r. Minister Spraw Wewnętrznych Rzeszy Wilhelm Frick podejmuje próbę uregulowania kwestii aresztów prewencyjnych poza Prusami, ale wobec protestów Himmler'a - szybko pomysł odrzucono.
Kolejnym przełomowym momentem w dziejach Gestapa był kwiecień 1934 r. W tym miesiącu Rudolf Diels zostaje przeniesiony w stan spoczynku, a zastępuje go... Heinrich Himmler. Wszystko to spowodowane było czystkami politycznymi i choć bezpośrednio nie dotyczyły one Diels'a, to chciano w ten sposób rozprawić się z Ernst'em Röhm'em - dowódcą SA. Diels nie został bynajmniej na lodzie. Otrzymał on lepiej płatne i jednocześnie mało znaczące stanowisko prezydenta Rejencji Kolonii, a wyczerpany psychicznie i fizycznie ochoczo się na tę zmianę zgodził. 20 kwietnia 1934 r. Himmler otrzymuje nominację z rąk Göringa na szefa Gestapa i od tego momentu wszystkie formacje policyjne były pod jego dowództwem, a wbrew obawom Göringa - Himmler nie zabił go, choć - kto wie - być może myślał o tym nie raz... Prawdę mówiąc, to w tym właśnie momencie w praktyce SS całkowicie zawłaszczyła Urząd Tajnej Policji Państwowej.
Pierwszy szef Gestapo w praktyce, czyli Rudolf Diels rozmawia z byłymi już więźniami KZ Esterwegen zwolnionymi na podstawie amnestii z okazji wyborów listopadowych 25 grudnia 1933 r.
 |
| Źródło: https://www.bild.bundesarchiv.de/dba/de/search/?yearfrom=&yearto=&query=Gestapo |
Następny okres Gestapa zajmował się infiltracją przeciwników rządu. Działania te finalnie doprowadziły do "nocy długich noży", która miała miejsce z 29 na 30 czerwca 1934 r., a w której większą rolę odegrało SS, więc ten wątek nieco pominę. Po "czystkach", które według doktora Joseph'a Goebbels'a - Ministra Propagandy III Rzeszy - "były konieczne, aby zapobiec zamachowi stanu", władza SS i Gestapa zwiększyła się. 11 października 1934 r. Himmler wygłosił przemówienie do funkcjonariuszy Gestapa, w którym powiedział, że "trzeba działać tak, aby żaden praworządny obywatel nie musiał obawiać się, że zostanie aresztowany. Niemieckie społeczeństwo powinno mieć świadomość, że funkcjonariusze Gestapa są ludźmi obdarzonymi ludzką życzliwością i absolutną prawością oraz którzy traktują zatrzymanych uprzejmie i kulturalnie". Według Reichsführera-SS Gestapa powinien mieć opinię instytucji surowej i efektywnej, która dzięki znajomości technik śledczych i umiejętności zbierania dowodów potrafił odróżnić prawdziwych wrogów państwa od lojalnych obywateli.
Aby zwiększyć jeszcze bardziej rolę Gestapa w systemie policyjnym III Rzeszy, Himmler musiał postarać się, żeby po rozprawieniu się z SA i komunistami policja polityczna i obozy koncentracyjne nadal miały rację bytu. W 1935 r. wraz z Reinhard'em Heydrich'em - szefem Sicherheitsdienst des Reichsführers SS - SD (Służba Bezpieczeństwa Reichsführera-SS) - znaleźli nowych przeciwników, czyli religijnych dysydentów, Żydów i innych "wrogów rasowych". W ich zwalczaniu pomógł im Werner Best, który od połowy 1934 r. pełnił funkcję szefa administracyjnego pionu Gestapa. To właśnie on przekształcił tę instytucję w nowoczesny oraz efektywny instrument nazistowskiego terroru. Miał ogromny talent organizacyjny i jak mało kto przyczynił się do rozwoju Gestapa. Jednym z jego pomysłów było zastosowanie systemu fiszek. Olbrzymi, kolisty i napędzany elektrycznie czytnik kart perforowanych pozwalał bardzo szybko zlokalizować fiszkę aresztowanej osoby. Można powiedzieć, iż był to ówczesny system bazy danych, który okazał się bezcenny dla prowadzących przesłuchanie funkcjonariuszy.
Ogółem Gestapa dzielił podejrzanych na trzy kategorie:
Każdy lokalny oddział Gestapa posiadał specjalistyczne sekcje zajmujące się m.in. przeciwnikami politycznymi, organizacjami religijnymi oraz sektami, czy ogólnie Żydami. Istniały także sekcje zajmujące się pozostałymi grupami społecznymi uznanymi za "wrogów wspólnoty narodowej". Funkcjonariusze Gestapa byli zobligowani do zachowania "patriotycznego obowiązku milczenia" i poufnego traktowania wszystkich spraw będących przedmiotem dochodzenia.
Hala Główna w centrali Gestapa w Berlinie z popiersiami Adolfa Hitlera i Hermanna Göringa, 1934 r.
 |
| Źródło: https://www.bild.bundesarchiv.de/dba/de/search/?yearfrom=&yearto=&query=Gestapo&page=2 |
Ogółem Gestapa dzielił podejrzanych na trzy kategorie:
- Grupa A1 - wszelkiego rodzaju "wrogowie państwa", uznani za najniebezpieczniejszych - ich karty oznaczano na czerwono
- Grupa A2 - osoby wytypowane do aresztowania w razie wojny - karty w kolorze niebieskim
- Grupa A3 - osoby uznane z jakiegoś powodu za "politycznie niebezpieczne" z kartami bez koloru
Po
siedzibie Gestapo w Monachium przy Brienner Straße 20 nie ma już śladu;
na jej miejscu stoi teraz budynek biurowy; od strony ulicy (tam nad tą
panią w czerwonej bluzce) wisi łatwa do przeoczenia tablica (wiem, bo sam jej trochę szukałem) informująca
mało czytelnymi literami , mniej więcej że "W tym miejscu stał
Wittelsbacher Palais wybudowany w 1848 r. przez Freidricha von Cartnera.
W latach 1848-1868 na emeryturze przebywał tu król Ludwik I. W latach 1887-1918 była to rezydencja króla Ludwika III. W 1919 r. było to miejsce spotkań Aktionskommitte. Następnie pełnił funkcję siedziby głównej Gestapo, która uległa zniszczeniu poprzez bombardowanie w 1944 r."
 |
| Źródło: Własne |
Końcem 1935 r. Adolf Hitler był zadowolony, że powierzył władzę nad całym aparatem bezpieczeństwa Heinrich'owi Himmler'owi. Nawet Göring pogodził się z tym, że potrzeba będzie ustawy, która usankcjonuje Gestapa w strukturze nazistowskiego państwa. Taki dekret został wydany 10 lutego 1936 r. i miał daleko idące konsekwencje, które nadały funkcjonariuszom Gestapa praktycznie nieograniczone możliwości. Od teraz ich działania nie podlegały jurysdykcji żadnego sądu, a misją Gestapa stało się inwigilowanie każdego, kto stanowi zagrożenie dla III Rzeszy, wykonywanie poleceń Führera oraz ochrona niemieckich obywateli przed wewnętrznymi i zewnętrznymi wrogami. Co więcej, rolą Gestapa było także przydzielanie poszczególnych aresztantów do obozów koncentracyjnych, którymi w praktyce zarządzało nadal SS.
17 czerwca 1936 r. Adolf Hitler podpisuje dekret, który czyni Heinrich'a Himmler'a formalnym szefem niemieckiej policji. Ten natychmiast podzielił ją na dwie części:
- Ordnungspolizei (Orpo) - Policja Porządkowa której podlegały policja miejska, żandarmeria wiejska i inne mundurowe służby porządkowe
- Sicherheitspolizei (Sipo) - Policja Bezpieczeństwa w której skład wchodziło przemianowane Gestapa na Geheime Staatspolizei (Gestapo) oraz Kriminalpolizei (Kripo)
SS-Gruppenführer Heinrich Müller - szef Gestapo od 1936 r.
 |
| Źródło: https://bundesbildarchiv.init-ag.de/device_barch/dev1/2019/10-25/5d/37/file77oqb57akt2elv64bfm.jpg |
Gestapo wchodziło w skład Amt IV (Urząd IV) RSHA i ogólnie dzieliło się na sześć wydziałów zajmujących się wyznaczonymi obszarami działań, które miały dodatkowo swoje sekcje. Struktura ta przechodziła różne zmiany w zależności od okresu wojny. W 1941 r. wyglądała następująco:
IV A - Opozycja
IV A - Opozycja
- IV A1 - lewicowy ruch oporu, zbrodnie wojenne, wroga propaganda
- IV A2 - sabotaż, dywersja
- IV A3 - prawicowy ruch oporu, emigranci
- IV A4 - służba bezpieczeństwa, zabójstwa, obserwacja, poszukiwania
- IV B1 - katolicyzm
- IV B2 - protestantyzm, sekty
- IV B3 - inne wyznania, masoneria
- IV B4 - sprawy żydowskie
- IV C1 - kartoteki, akty personalne, nadzór nad cudzoziemcami, sprawy wizowe
- IV C2 - sprawy ochrony
- IV C3 - kontakty prasowe
- IV C4 - sprawy NSDAP
- IV D1 - sprawy protektoratów, Czesi w Rzeszy
- IV D2 - Generalne Gubernatorstwo, Polacy w Rzeszy
- IV D3 - cudzoziemcy wrogich państw
- IV D4 - obszary okupowane: Francja, Luksemburg, Alzacja i Lotaryngia, Belgia, Holandia, Norwegia, Dania
- IV E1 - ogólne sprawy wywiadowcze, zdrada państwa
- IV E2 - ogólne sprawy gospodarcze, ochrona przed szpiegostwem przemysłowym
- IV E3 - kontrwywiad Zachód
- IV E4 - kontrwywiad Północ
- IV E5 - kontrwywiad Wschód
- IV E6 - kontrwywiad Południe
W późniejszym okresie powstały jeszcze:
- IV N - służba łączności, a po przekształceniu - służba informacyjna
- IV S - zwalczanie partyzantów
- IV F - służba graniczna, paszporty, cudzoziemcy
Funkcjonariusze paryskiego Gestapo, 1941 r.
 |
| Źródło: https://laguerre-1939-1945.skyrock.com/56.html |
Samych funkcjonariuszy Gestapo pracujących w berlińskiej centrali można było podzielić na trzy grupy:
- policjanci wydziałów kryminalnych z doświadczeniem w tego typu służbie, którzy przed 1933 r. w większości nie należeli do NSDAP
- młodzi i ambitni karierowicze z wyższym wykształceniem lubiący się w liczbach i statystykach zatrzymań
- członkowie SD, którzy do Gestapo trafili z "polecenia"
Widok na gmach więzienia śledczego Gestapo we Lwowie; na pierwszym planie żołnierze Waffen-SS
 |
| Źródło: https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/5894281/obiekty/446841#opis_obiektu |
Bodaj najsłynniejszą sekcją była IV B4 zajmujący się ogólnie pojętymi sprawami żydowskimi, a w szczególności deportacją. Kierował nią SS-Obersturmbannführer Adolf Eichmann, którego, jak na ironię, szkolni koledzy nazywali "der Kleine Jude" - Małym Żydkiem - z powodu ciemnej karnacji. Największą sekcją była IV C2, odpowiedzialna za areszty prewencyjne. Wszyscy jego kluczowi funkcjonariusze pracowali przed 1933 r. w wydziałach kryminalnych. Szefem tego referatu był SS-Sturmbannführer Emil Berndorff - doktor prawa i funkcjonariusz wydziału zabójstw w okresie Republiki Weimarskiej, który stał się prawdziwym ekspertem w dziedzinie aresztowań prewencyjnych oraz współautorem brutalnych technik przesłuchań.
Najbliższy Polsce był Amt IV D odpowiedzialny za tereny okupowane, w którym służyło najwięcej młodych funkcjonariuszy. W 1939 r. żaden z najważniejszych funkcjonariuszy tej sekcji nie miał skończonych 40 lat. Wszyscy z nich byli po studiach, a połowa miała tytuły doktorskie. Przed wstąpieniem do Gestapo w latach 1937-1938 służyli w SD. To właśnie policjanci z tego Urzędu aktywnie działali w niesławnych Einsatzgruppen, czyli mobilnych grupach eksterminacyjnych, które dokonywali licznych mordów na ludności cywilnej w Polsce i ZSRR.
Kontrola dokumentów przez funkcjonariuszy Gestapo
 |
| Źródło: https://www.valka.cz/Tajna-statni-policie-t2085 |
W przeciwieństwie do kadry kierowniczej, zwykli funkcjonariusze odbiegali od nich doświadczeniem i wykształceniem. Większość pochodziła z klasy robotniczej lub niższej średniej. Prawie wszyscy ukończyli edukację w wieku 16 lat, bez żadnych kwalifikacji zawodowych. Mało który z nich ukończył studia, co było problemem przy awansach. Według publikacji "The Gestapo and German Society: Enforcing Racial Policy 1933-1945" autorstwa Robert'a Gellately'a połowa zawodowych policjantów sprzed 1933 r., którzy wstąpili do Gestapo, w 1945 r. nadal sprawowała te same stanowiska. W 1939 r. tylko około 3 000 funkcjonariuszy miało dodatkowy stopień SS. Pod koniec lat 30. nastąpiła pewna zmiana w rekrutacji nowych policjantów. Mimo że nadal pochodzili oni w większości z wyżej wymienionych klas, to ponad 50% rekrutów miało poniżej 30 lat, ale nieliczni wykazywali jakiekolwiek doświadczenie w pracy policyjnej. To i kompetencje zostały zastąpione przed weryfikowalny niemiecki rodowód, dobre wykształcenie ogólne, sprawność fizyczna oraz umiejętność pisania na maszynie. Mile widziana była także przynależność do NSDAP, albo jej pokrewnych odłamów, choć nie było to obowiązkiem. Starsi i doświadczeni funkcjonariusze pamiętający jeszcze czasy weimarskie, z tzw. starej szkoły, sukcesywnie odchodzili na emeryturę, a ich miejsce zajmowali młodzi przesiąknięci nazistowską ideologią, którzy częściej i chętniej sięgali po brutalne metody przesłuchań.
Punkt wydania kart rozpoznawczych dla mieszkańców Krakowa w 1941 r. przed funkcjonariuszy pionu administracyjnego Gestapo
 |
| Źródło: https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/5955009/obiekty/405796#opis_obiektu |
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz