Gdzie i kto dotarł najbliżej Moskwy w grudniu 1941 r.?

Powszechnie przyjęło się, że najbliższym punktem do Moskwy, do którego dotarli Niemcy w grudniu 1941 r. była albo miejscowość Chimki, albo wieś Krasnaja Poljana. W przypadku pierwszego niemieckie patrole zmotoryzowane miały być tak blisko stolicy, że widziały kopuły Kremla. Mit ten jednak został już obalony, choć nadal krąży w świadomości wielu osób. Z kolei druga miejscowość jest już bliższa prawdy, ale Niemcy dotarli jeszcze dalej.

Zapraszam do zakupu mojej książki pt. Pancerny Kaukaz. Walki Kampfgruppe von Hake na linii Nalczyk-Ordżonikidze jesienią 1942 r. Jest to pierwsze w literaturze opracowanie poświęcone temu tematowi i powstało na bazie oryginalnych niemieckich dokumentów wojennych:
Szczegóły: https://www.dookolarzeszy.pl/2024/07/zapraszam-do-zakupu-mojej-ksiazki-pt.html

 

Mit o miejscowości Chimki

O niemieckiej ofensywie na Moskwę jesienią 1941 r., czyli Unternehmen Taifun, powstało już sporo publikacji, które w mniej lub bardziej szczegółowy sposób opisują walki na kierunku moskiewskim oraz pod samą stolicą ZSRS. W znacznej większości skupiają się one jednak na kontekście operacyjnym grup pancernych lub korpusów, rzadziej poświęcając uwagę dywizjom i jej pododdziałom. Wobec tego powszechnie znany jest chociażby podwójny kocioł Briańsk-Wiaźma, czy też boje Generalobersta Heinza Guderiana i jego Panzergruppe 2 pod Tułą. Wiadomo również, że Niemcy resztkami sił dotarli pod Moskwę, ale 5 grudnia 1941 r. Sowieci rozpoczęli kontrofensywę i odrzucili ich spod miasta. Mało kto jednak wie, gdzie konkretnie zakończyła się niemiecka ofensywa i kto dotarł najbliżej stolicy ZSRS. Wydarzenie to obrosło przez lata wieloma mitami, które żyją do dziś. Najbardziej znanym jest ten mówiący o niemieckim patrolu motocyklowym, który – w zależności od wersji 16 października, 30 listopada lub 2 grudnia 1941 r. – miał dotrzeć do miejscowości Chimki, zaledwie 8 km od przedmieść Moskwy, i stamtąd widzieć nawet kopuły Kremla. Niemcy mieli wówczas dotrzeć najbliżej miasta. Ma to jednak niewiele wspólnego z rzeczywistością.

Legendę tę rozpowszechnił były SS-Obersturmbannführer Paul Schmidt, szerzej znany pod pseudonimem Paul Carell, w swojej słynnej już książce pt. Operacja Barbarossa z 1963 r. Jak czytamy: Rosjanie są początkowo zdezorientowani. I jak zawsze w takich sytuacjach szanse na wielkie zaskoczenie wiszą w powietrzu. Jak te szanse wyglądają, pokazuje następny epizod. Patrole motocyklowe z Panzer-Pionier-Bataillon 62 – który początkowo działał w składzie 2. Panzer-Division, potem jednak przez samego Hoepnera [chodzi o Generalobersta Ericha Hopenera, dowódcę Panzergruppe 4 – przyp. aut.] 30 listopada został wysunięty przed przednie elementy 2. Panzer-Division i skierowany na dworzec kolejowy w m. Łobina i w okolice położone dalej na południe – pędzą, nie napotykając oporu, aż do małego, portowego przedmieścia Moskwy, Chimki, oddalonego osiem kilometrów od skraju miasta. Wprawiają ludność w panikę i przerażenie, a potem pędzą z powrotem. Ci motocykliści i saperzy korpuśni byli tymi, którzy najbliżej dobrali się Stalinowi do skóry.

Nie będę się rozpisywał za dużo o tym micie, bo jego analiza została już całkiem dobrze przedstawiona. Wystarczy w Google wyszukać artykuł o treści: Насколько близко немцы подошли к Москве в 1941 году – мифы и факты, którego autorem jest Лев Тюрин. Krótko mówiąc Niemcy do Chimek nie dotarli ani w październiku, ani w listopadzie, ani w grudniu 1941 r. Co więcej w strukturach niemieckich wojsk nie było takiego pododdziału, jak Panzer-Pionier-Bataillon 62. Był za to Pionier-Bataillon (mot.) 62 i faktycznie wchodził wówczas w skład Panzergruppe 4. Potwierdzenie znajdziemy w Truppenteilung der Heeresgruppe Mitte, Stand: 19.11.41 w: Befehle von oben Pz.AOK 4, Anlage zum Kriegstagebuch Pz.Gruppe 4, 15.10.41-5.12.41, Abschnitt Moskau, ale w rzeczywistości to nie o nim jest mowa w książce. Faktem jest jednak, że Paul Carell napisał jeden fragment zgodny z prawdą, a mianowicie: ... 30 listopada został wysunięty przed przednie elementy 2. Panzer-Division i skierowany na dworzec kolejowy w m. Łobina i w okolice położone dalej na południe... O tym będzie jednak w dalszej części niniejszego opracowania.

W podanym wyżej artykule dotyczącym mitu o Chimkach można z kolei wyczytać, że Niemieckie grupy bojowe poruszające się autostradą Wołokołamską zostały zatrzymane we wsi Lenino – około 26 km w linii prostej od granicy Moskwy. Nadciągające z innych kierunków wojska niemieckie zostały zatrzymane w większej odległości od granic miasta. Nie jest to jednak zgodne z prawdą, bowiem w grudniu 1941 r. Niemcy dotarli bliżej do granic ówczesnej Moskwy i tutaj trzeba wrócić do tego, co napisał Paul Carell.

2. Panzer-Division pod Moskwą

Przenieśmy się więc do przełomu listopada i grudnia 1941 r. na północ od Moskwy, na linię natarcia 2. Panzer-Division (dowódca: Generalleutnant Rudolf Veiel), wchodzącej wówczas w skład V. Armee-Korps (dowódca: General der Infanterie Richard Ruoff) z Panzergruppe 4. Dywizja ta od 14 listopada nacierała na Moskwę w trzech grupach bojowych: Kampfgruppe 1, Kampfgruppe 2 i Kampfgruppe 3. Ich skład wyglądał następująco:

• Kampfgruppe 1 (dowódca grupy i Schützen-Brigade 2: Oberst Eberhardt Rodt) w składzie: Stab/Schützen-Brigade 2, Schützen-Regiment 2, II./Panzer-Regiment 3, II./Artillerie-Regiment 74, 2./I./Flak-Regiment 47, 2./Panzerjäger-Abteilung 38 i 2./Panzer-Pionier-Bataillon 38
  
• Kampfgruppe 2 (dowódca grupy i Kradschützen-Bataillon 2: Major Kurt Creuznacher) w składzie: Kradschützen-Bataillon 2 (bez 1./Panzer-Aufklärungs-Abteilung 5), jedna lekka i jedna średnia Panzer-Kompanie z Panzer-Regiment 3, jedna bateria z I./Artillerie-Regiment 74, część Flak-Regiment 76, część Panzerjäger-Abteilung 38 i jedna kompania z Panzer-Pionier-Bataillon 38
• Kampfgruppe 3 (dowódca grupy i Schützen-Regiment 304: Oberstleutnant Hans-Ulrich Back) w składzie: Schützen-Regiment 304, schwere Infanterie-Geschütz-Kompanie 703, 1./Panzerjäger-Abteilung 38, Stab/Artillerie-Regiment 74, I./Artillerie-Regiment 74 bez jednej baterii, III./Artillerie-Regiment 74, Nebelwerfer-Abteilung 72. II./Werfer-Regiment 52, I./Panzer-Regiment 3 bez dwóch kompanii i jedna kompania z Panzer-Pionier-Bataillon 38

Później jeszcze Kampfgruppe 1 i Kampfgruppe 3 wymieszały się składami, ale niestety nie jest dostępne konkretne zestawienie na walki w dniach 28 listopada - 2 grudnia 1942 r. W każdym razie dla tematu niniejszego opracowania najbardziej istotna będzie Kampfgruppe 1 będąca wówczas szpicą natarcia całego V. Armee-Korps. Grupa ta nacierała w kierunku Moskwy od północnego zachodu. Wówczas celem dla całej 2. Panzer-Division było osiągnięcie przeprawy mostowej w miejscowości Kapustino na północ od Moskwy. Po południu 27 listopada 1941 r. szpica Kampfgruppe 1 dotarła 1 km na południowy-zachód do wsi Pojarkowo, 22 km od ówczesnych granic stolicy ZSRS.

 

27 listopada 1941 r.: Kampfgruppe 1 z 2. Panzer-Division dociera do wsi Pojarkowo, 22 km na północny-zachód od ówczesnych granic Moskwy

Źródło: opracowanie własne

Następnego dnia - 28 listopada - o godz. 08:40 grupa otrzymała następujący rozkaz: przewidywany zbliżenie do Kapustino 29.11. Część Kampfgruppe 1 zabezpiecza natarcie na połuduniowy-wschód podobnie jak poprzednio, zabezpieczając niespodziewanym atakiem Woskrasenki, a następnie most kolejowy w Kapustino. W związku z rozkazem Kampfgruppe 1 uderzyła na wieś Władyczino, a następnie skierowała się ku wsi Katjuszki. 30 listopada o godz. 16:15 grupa zameldowała, że zajęła wsie Krasnaja Poljana i Puczki. Znalazła się wówczas nieco ponad 20 km od granic Moskwy. Najczęściej to właśnie Krasnaja Poljana jest podawana za punkt, do którego Niemcy dotarli najbliżej stolicy, ale nie jest to prawda.

 

28 - 30 listopada 1941 r.: Kampfgruppe 1 naciera z Pojarkowo na Katjuszki po linii Władyczino-Krasnaja Poljana-Puczki

Źródło: opracowanie własne

Wieczorem 30 listopada 1941 r. nadeszły rozkazy z korpusu na następny dzień. Kampfgruppe 1 miała przegrupować się w rejonie wsi Puczki, po czym zablokować rozwidlenie dróg na północ od tej wsi, wysadzić linię kolejową na południe od wsi Kiowo, zamknąć Katjuszki od południa, a także oczyścić teren w w kierunku rzeki Kljazma.

Pierwszy z celów udało się osiągnąć 1 grudnia o godz. 08:05, gdy grupa zameldowała: Katjuszki zajęte. Dzięki temu Niemcy przesunęli się o kolejne 3 km do Moskwy, znajdując się teraz od niej około 17 km. Następnie o godz. 10:20 zameldowano, że zajęto wieś Gorki na wschód od wsi Puczki, ale już o godz. 13:05 Sowieci ją odbili. Nieprzyjaciel nacierał w sile kompanii z południowego zachodu na cmentarz w Katjuszkach. O godz. 14:35 Niemcy przeprowadzili kontrnatarcie na Gorki i o godz. 15:45 znów udało im się zająć miejscowość, ale walki tam trwały nadal przez kolejne dni.

Katjuszki-Puczki-Gorki-Kiowo-Łobnja, czyli obszar działania i walk Kampfgruppe 1 na przełomie listopada i grudnia 1941 r.:

Źródło: opracowanie własne

Tymczasem w K.T.B. Ia 2. Panzer-Division pod godziną 13:10 czytamy: wysadzenie linii kolejowej przez 2./Panzer-Pionier-Bataillon 38 1 km na południe od stacji kolejowej Łobnja, okupowanej przez wroga. To właśnie było to wysadzenie linii kolejowej na południe od wsi Kiowo. Stacja ta leżała 17,50 km od granic Moskwy (w linii prostej), więc odejmując ten 1 km, otrzymujemy 16,50 km. Broniły się tam wówczas poddziały 331. Briańskiej Proletariackiej Dywizji Strzelców. To o tym pisał Paul Carell i chodziło właśnie o 2./Panzer-Pionier-Bataillon 38, a nie o nieistniejący Panzer-Pionier-Bataillon 62. To wieś Łobnja, a właściwie 1 km na południe od miejscowej stacji kolejowej, było najbliższym puntem od granic Moskwy, do którego dotarli Niemcy. Do głównego celu - mostu w Kapustino - było zaledwie 7 km, a że Chimki nie były po drodze do tej miejscowości, pododdział ten nie miał podstaw ani tym bardziej rozkazów, aby zapuszczać się w tamten rejon. Poza tym w żadnym dokumencie wojennym ani 2. Panzer-Division, ani V. Armee-Korps nie ma wzmianki o tym, że któryś z jej pododdziałów dotarł do Chimek.

 

1 grudnia 1941 r. godz. 13:10: 2./Panzer-Pionier-Bataillon 38 dotarł 1 km na południe od stacji kolejowej w miejscowości Łobnja będąc wówczas najbliżej Moskwy - czyli 16,50 km od ówczesnych granic miasta

Źródło: opracowanie własne

 Zachowując skalę mapy można z przybliżeniem stwierdzić, że Niemcy dotarli mniej więcej do tego rozgałęzienia trakcji kolejowej

Źródło: opracowanie własne

Kampfgruppe 1 - wzmocniona i osłaniana od północy i od północnego-zachodu przez Kampfgruppe 3 - toczyła ciężkie walki w rejonie wsi Gorki i Katjuszki. Wobec przeważających sił nieprzyjaciela 4 grudnia 1941 r. o godz. 20:00 grupa opuściła Katjuszki, utrzymując nadal Puczki. Następnie 6 grudnia 1941 r. Niemcy musieli cofnąć się jeszcze dalej na północny-zachód, a do Katjuszek, Puczek i Łobnja już nigdy nie wrócili.

 

Oryginalna mapa z K.T.B. V. Armee-Korps z pozycjami pododdziałów korpusu na 1 grudnia 1941 r. Symbolem "I" oznaczona Kampfgruppe 1 z 2. Panzer-Division

Źródło: Generalkommando V. A.K. Führ. Abt., Karten zum Kriegstagebuch No. 2 vom 28.11.41 - 5.2.42, NARA T-314, Roll 247, 1st Frame 93

Lokalizacja stacji kolejowej Łobnja w szerszym ujęciu

Źródło: opracowanie własne